–राजन भण्डारी
तातो हावाको लहर, जसलाई हामी ‘लू’ भनेर चिनिन्छ, अत्यधिक तातो र सुख्खा हावा हो जसले तापक्रमको अत्यधिक वृद्धि गराउँछ। यो लेखमा हामी ‘लू’को कारण, यसको प्रभाव, न्यूनीकरणका उपायहरू, र यसलाई रोक्नको लागि व्यक्तिगत, सामुदायिक, र राष्ट्रिय स्तरमा गर्न सकिने कार्यहरूबारे चर्चा गर्नेछौं। साथै, विभिन्न गैरसरकारी संस्थाहरूको भूमिकाबारे पनि चर्चा गरिनेछ।
लू के हो र किन हुन्छ?
लू अत्यधिक तातो हावाको एक प्रकार हो जसले सामान्यतः गर्मी महिनामा तापक्रमको अत्यधिक वृद्धि गराउँछ। यो विशेष गरी उनै क्षेत्रहरूमा बढी अनुभव गरिन्छ जहाँ सुख्खा हावा र उच्च तापक्रम हुन्छ। ‘लू’को मुख्य कारणहरूमा निम्न समावेश हुन्छन्:
जलवायु परिवर्तन
ग्लोबल वर्मिङका कारण पृथ्वीको औसत तापक्रम बढ्दै गएको छ, जसले गर्दा लूको घटनाहरूमा वृद्धि भएको छ।
वन कटान
जंगलहरूको कटानले वातावरणीय सन्तुलन बिगार्छ र हावा सुक्खा बनाउँछ।
शहरीकरण
शहरी क्षेत्रहरूमा बढी कंक्रीट संरचनाहरूले तापक्रम बढाउँछ, जसले लूको जोखिम बढाउँछ।
प्राकृतिक कारणहरू
पृथ्वीको अक्षीय झुकाव र सौर विकिरणको अन्तरालका कारण मौसम परिवर्तन हुन्छ, जसले लूलाई उत्पन्न गर्न सक्छ।
लूको प्रभाव
लूको असर धेरै तहमा पर्दछ, जसमा स्वास्थ्य, समाज, र वातावरणमा पर्ने प्रभाव समावेश हुन्छ:
स्वास्थ्य
‘लू’को कारण अत्यधिक तापक्रममा शरीरको तापक्रम सन्तुलन राख्न नसक्दा ‘हीट स्ट्रोक’ हुन्छ, जसले मृत्युको समेत कारण बन्न सक्छ। थप रूपमा, डिहाइड्रेशन, दम, र अन्य श्वासप्रश्वास सम्बन्धी समस्याहरू पनि निम्त्याउँछ।
पर्यावरण
‘लू’ले वातावरणीय क्षति पुर्याउँछ, जसमा बोटबिरुवा सुक्न र वन्यजीवनलाई असर पुग्छ।
सामाजिक प्रभाव
‘लू’ले कामकाजी जनशक्तिमा कमी ल्याउँछ, उत्पादकत्व घटाउँछ, र ऊर्जा माग बढाउँछ, जसले आर्थिक घाटा निम्त्याउँछ।
‘लू’लाई कसरी न्यूनीकरण गर्ने?
‘लू’लाई न्यूनीकरण गर्न निम्न उपायहरू अपनाउन सकिन्छ
हरियाली बढाउनु
वृक्षारोपण र हरियाली बढाएर वातावरणीय तापक्रम घटाउन सकिन्छ।
जल संरक्षण
जल स्रोतहरूको संरक्षण गरेर वातावरणीय सन्तुलन कायम राख्न सकिन्छ।
ऊर्जाको सदुपयोग
सौर ऊर्जा र पवन ऊर्जाजस्ता नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतहरूको प्रयोग गरेर कार्बन उत्सर्जन घटाउन सकिन्छ।
सचेतना कार्यक्रमहरू
समुदायमा लू सम्बन्धी सचेतना फैलाउने कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरेर जनतालाई सतर्क बनाउन सकिन्छ।
व्यक्तिगत, सामुदायिक, र राष्ट्रिय स्तरमा रोकथाम
‘लू’बाट बच्न विभिन्न स्तरमा निम्न उपायहरू अपनाउन सकिन्छ
व्यक्तिगत स्तरमा
गर्मीको समयमा पर्याप्त पानी पिउने।
हल्का र सेता कपडा लगाउने।
घामबाट बच्न छाता वा टोपी प्रयोग गर्ने।
बाहिर जाने बेला सनस्क्रिन लगाउने।
सामुदायिक स्तरमा
समुदायमा वृक्षारोपण कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने।
सार्वजनिक स्थानमा पानीका स्रोतहरूको व्यवस्था गर्ने।
समुदायमा स्वास्थ्य शिविर सञ्चालन गर्ने।
शिक्षालय र कार्यस्थलमा लूको बारेमा सचेतना कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने।
राष्ट्रिय स्तरमा
जलवायु परिवर्तनको नीतिहरू लागू गर्ने।
जल स्रोतहरूको संरक्षणका लागि नीतिगत व्यवस्था गर्ने।
नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतहरूको प्रवर्द्धन गर्ने।
आपतकालीन व्यवस्थापन प्रणालीलाई सुदृढ गर्ने।
गैरसरकारी संस्थाहरूको भूमिका
विभिन्न गैरसरकारी संस्थाहरूले लू रोकथाममा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छन्
सचेतना कार्यक्रम
गैरसरकारी संस्थाहरूले जनचेतना फैलाउने अभियानहरू सञ्चालन गरेर लूको बारेमा जानकारी दिने।
वृक्षारोपण कार्यक्रम
वृक्षारोपण र हरियाली संरक्षणका लागि कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने।
जल स्रोत संरक्षण
जल स्रोतहरूको संरक्षणका लागि स्थानीय समुदायसँग मिलेर काम गर्ने।
स्वास्थ्य सेवा
‘लू’को समयमा स्वास्थ्य सेवा उपलब्ध गराउने र आपतकालीन अवस्थामा सहयोग पुर्याउने।
तातो हावाको लहर (लू) एक गम्भीर वातावरणीय समस्या हो जसले मानव जीवन, समाज, र पर्यावरणमा गम्भीर असर पार्छ। यसको रोकथामका लागि व्यक्तिगत, सामुदायिक, र राष्ट्रिय स्तरमा सशक्त कदमहरू चाल्न आवश्यक छ। साथै, गैरसरकारी संस्थाहरूको सक्रिय सहभागिता र सहयोगले लूको असरलाई न्युनीकरण गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ। यसरी सबै तहमा मिलेर काम गर्दा मात्र हामी लूको सामना गर्न र यसको असरलाई न्यूनीकरण गर्न सफल हुनेछौं।
(लेखक भण्डारी पब्लिक हेल्थ माइक्रोबाइलोजिस्ट हुनुहुन्छ)
